Ενόψει της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OHCHR) εγκαινιάζουν από κοινού νέες κατευθυντήριες οδηγίες με θέμα "Ψυχική υγεία, ανθρώπινα δικαιώματα και νομοθεσία: καθοδήγηση και πρακτική", για να υποστηρίξουν τις χώρες να μεταρρυθμίσουν τη νομοθεσία, προκειμένου να τερματιστούν οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να αυξηθεί η πρόσβαση σε ποιοτική φροντίδα ψυχικής υγείας.

Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι πρακτικές εξαναγκασμού στη φροντίδα ψυχικής υγείας, που υποστηρίζονται από την υφιστάμενη νομοθεσία και τις πολιτικές, εξακολουθούν να είναι υπερβολικά συχνές. Η ακούσια νοσηλεία και θεραπεία, οι ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης και η σωματική, ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση χαρακτηρίζουν πολλές υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε όλο τον κόσμο.

Ενώ πολλές χώρες έχουν προσπαθήσει να μεταρρυθμίσουν τους νόμους, τις πολιτικές και τις υπηρεσίες τους μετά την υιοθέτηση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία το 2006, πολύ λίγες χώρες έχουν υιοθετήσει ή τροποποιήσει τους σχετικούς νόμους και τις πολιτικές στην κλίμακα που απαιτείται για να τερματιστούν οι καταχρήσεις και να προωθηθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα στη φροντίδα ψυχικής υγείας.

"Η ψυχική υγεία αποτελεί αναπόσπαστο και ουσιαστικό στοιχείο του δικαιώματος στην υγεία", δήλωσε ο Δρ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ. "Αυτές οι νέες κατευθυντήριες οδηγίες θα στηρίξουν τις χώρες να κάνουν τις αλλαγές που απαιτούνται για την παροχή ποιοτικής φροντίδας ψυχικής υγείας που βοηθά στην ανάρρωση του ατόμου και σέβεται την αξιοπρέπειά του, δίνοντας τη δυνατότητα στα άτομα με ψυχικές παθήσεις και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες να ζήσουν μια πλήρη και υγιή ζωή στις κοινότητές τους".

"Φιλοδοξία μας πρέπει να είναι να μετασχηματίσουμε τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, όχι μόνο ως προς την εμβέλειά τους, αλλά και ως προς τις αξίες που τις διέπουν, ώστε να ανταποκρίνονται πραγματικά στις ανάγκες και την αξιοπρέπεια του ατόμου. Αυτή η έκδοση προσφέρει καθοδήγηση για το πώς μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα μπορεί να υποστηρίξει τον μετασχηματισμό που απαιτείται στα συστήματα ψυχικής υγείας" δήλωσε ο Volker Türk, Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Προώθηση αποτελεσματικότερης κοινοτικής φροντίδας ψυχικής υγείας
Η πλειονότητα των αναφερόμενων κρατικών δαπανών για την ψυχική υγεία διατίθεται σε ψυχιατρικά νοσοκομεία (43% στις χώρες υψηλού εισοδήματος). Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι υπηρεσίες κοινοτικής φροντίδας είναι πιο προσιτές, οικονομικά αποδοτικές και αποτελεσματικές σε αντίθεση με τα ιδρυματικά μοντέλα φροντίδας ψυχικής υγείας. 

Η καθοδήγηση καθορίζει τι πρέπει να γίνει για να επιταχυνθεί η αποϊδρυματοποίηση και να ενσωματωθεί μια κοινοτική προσέγγιση της φροντίδας ψυχικής υγείας που βασίζεται στα δικαιώματα. Αυτό περιλαμβάνει την υιοθέτηση νομοθεσίας για τη σταδιακή αντικατάσταση των ψυχιατρικών ιδρυμάτων με περιεκτικά κοινοτικά συστήματα υποστήριξης και κύριες υπηρεσίες, όπως η εισοδηματική στήριξη, η στεγαστική βοήθεια και τα αντίστοιχα δίκτυα υποστήριξης.

Τερματισμός των καταναγκαστικών πρακτικών
Ο τερματισμός των καταναγκαστικών πρακτικών στον τομέα της ψυχικής υγείας - όπως η ακούσια κράτηση, η αναγκαστική θεραπεία, η απομόνωση και ο περιορισμός - είναι ουσιαστικής σημασίας για τον σεβασμό του δικαιώματος να λαμβάνει κανείς αποφάσεις σχετικά με τη δική του υγειονομική περίθαλψη και τις θεραπευτικές επιλογές.

Επιπλέον, όλο και περισσότερα στοιχεία καταδεικνύουν πώς οι καταναγκαστικές πρακτικές επηρεάζουν αρνητικά τη σωματική και ψυχική υγεία, συχνά επιδεινώνοντας την υπάρχουσα κατάσταση ενός ατόμου, ενώ το αποξενώνουν από τα συστήματα υποστήριξής του.

Η καθοδήγηση προτείνει νομοθετικές διατάξεις για τον τερματισμό του εξαναγκασμού στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και την κατοχύρωση της ελεύθερης και ενημερωμένης συναίνεσης ως βάση όλων των παρεμβάσεων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία. Παρέχει επίσης καθοδήγηση για το πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν οι πιο σύνθετες και δύσκολες περιπτώσεις στη νομοθεσία και τις πολιτικές χωρίς προσφυγή σε πρακτικές εξαναγκασμού.

Χρήση των κατευθυντήριων οδηγιών για την υιοθέτηση μιας προσέγγισης της ψυχικής υγείας με βάση το δικαίωμα
Αναγνωρίζοντας ότι η ψυχική υγεία δεν αποτελεί αποκλειστική ευθύνη μόνο του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, η νέα καθοδήγηση απευθύνεται σε όλους τους νομοθέτες και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που εμπλέκονται στη σύνταξη, τροποποίηση και εφαρμογή της νομοθεσίας που επηρεάζει την ψυχική υγεία, όπως οι νόμοι που αφορούν τη φτώχεια, την ανισότητα και τις διακρίσεις.

Οι κατευθυντήριες οδηγίες παρέχουν επίσης έναν κατάλογο ελέγχου που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι χώρες για να αξιολογήσουν και να εκτιμήσουν κατά πόσον η νομοθεσία που σχετίζεται με την ψυχική υγεία συμμορφώνεται με τις διεθνείς υποχρεώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επιπλέον, η καθοδήγηση ορίζει επίσης τη σημασία της διαβούλευσης με τα άτομα με βιωματική εμπειρία και τις αντιπροσωπευτικές οργανώσεις τους ως κρίσιμο μέρος αυτής της διαδικασίας, καθώς και τη σημασία της δημόσιας εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης σε θέματα που βασίζονται στα δικαιώματα.

Ενώ οι κατευθυντήριες οδηγίες προτείνουν ένα σύνολο αρχών και διατάξεων που μπορούν να αντικατοπτρίζονται στην εθνική νομοθεσία, οι χώρες μπορούν επίσης να τις προσαρμόσουν και να τις προσαρμόσουν στις ιδιαίτερες περιστάσεις τους (εθνικό πλαίσιο, γλώσσες, πολιτιστικές ευαισθησίες, νομικά συστήματα κ.λπ.), χωρίς να διακυβεύονται τα πρότυπα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στις 10 Οκτωβρίου, ο ΠΟΥ θα συμμετάσχει στις παγκόσμιες κοινότητες για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας 2023, το θέμα της οποίας είναι "Η ψυχική υγεία είναι ένα παγκόσμιο ανθρώπινο δικαίωμα".